«Әдейі жасалған геноцид» емес
Кітап осыдан 10 жыл бұрын жазылған. Қазақ тіліне оны жазушы Өтен Ахмет аударған.
Неміс ғалымы Роберт Киндлер Қазақстанның совет заманы кезіндегі тарихын зерттеп жүрген шетел ғалымдарының бірі. «Stalins Nomaden» (Сталиндік көшпенділер) атты кітабы қазақ халқының 1917-1950 жылдар аралығындағы өмірін сипаттайды. Ғалым еңбекті жазып шығу үшін Қазақстан мен Ресейдің, басқа да мемлекеттердің архивін ақтарып, әдеби шығармаларға көз жүгірткен. Өз есебі бойынша, өткен ғасырдың отызыншы жылдардағы аштық кезінде 1,5 млн адам көз жұмған.
Кітап алдымен, ағылшын, содан кейін орыс тіліне аударылған. Қазақ тіліне аудару жөнінде ұсынысты авторға «Фолиант» баспасы ұсыныпты. «Сондай ұсыныс түскенде таңғалдым» дейді ол.
«Бұл әдейі, қасақана (Ашаршылық) болған жоқ. Қазақтарға бағытталған жоқ. Егер кімде-кім ашаршылық салдарын геноцид ретінде қарастырса келісем. Бірақ қазақтарды әдейі өлтіру ойы болған жоқ. Мұны мен Кеңес одағыныңы әртүрлі науқандарының, ұжымдастыру, отырықшыландырудың, көшпенділерді басқа өмір салтына мәжбүрлеудің салдары деп білем», - деген автор Ашаршылыққа «Әдейі жасалған геноцид» емес деп баға береді.
«Өзі жеп қойған баласын жоқтап, жылай-жылай екі сөзі солып қалған»
Кітапты қазақ тіліне аударған Өтен Ахмет ғалымның еңбегіне жоғары баға береді. Тарихи құжаттармен қатар әдеби кітаптарды да шолып шыққанын бағалайды.
«Ашаршылықты біз көрмесек те, біздің әке-шешелеріміз көрді. Біздің ауылда екі көзі жоқ әйел болатын. Бір қарағанда, әлгі әйел адамға күлімсіреп қарағандай әсер қалдыратын. Бала кезде бір күні үлкендерден «осы адамның көзіне не болған?» деп сұрадым. Сонда олар «Ашаршылық кезінде бұл әйел өз баласын жеп қойған, содан жылай-жылай екі көзі солып қалған» деп айтты», - дейді Өтен Ахмет.
Жиында сөз сөйлеген Әлия Әшім Ашаршылық тарихы туралы тың көзқараста деректі фильм түсіруді көздеп отырғанын айтты.
«Аштық жайлаған дала»
Осыдан бірнеше жыл бұрын Саясаттанушы Досым Сәтпаевтың жеке қоры мамырдың америкалық ғалым Сара Камеронның қазақ жеріндегі ашаршылық туралы еңбегін қазақ тілінде басып шығарған еді. Америкалық тарихшы Сара Камеронның “Аштық жайлаған дала. Ашаршылық, озбырлық және Кеңестік Қазақстанды орнату” (The Hungry Steppe. Famine violence, and the making of Soviet Kazakhstan) кітабы сол жылдардың сұмдығы әлі көз алдынан кетпеген Әлжаппар ақсақалдың әңгімесінен басталады.
«...Қырып-жоюдың физикалық емес жолдарын қамтитын – саяси, әлеуметтік, мәдени және әлеуметтік озбырлықты да геноцид ретінде бағалайтын түпкі нұсқасына сүйенетін болсақ, онда қазақ ашаршылығын геноцид ұғымына жатқызылуы әбден мүмкін. Ұжымдастыру саясаты арқылы Мәскеу көшпенді өмір салтын – қазақ мәдениеті мен болмысының басты ерекшелігі мен белгісін құртуды көздеді», - дейді кітабында автор.
(Аян Өрібай)
